Erişilebilir ve yardımcı müzik teknolojilerinin kullanılabilirliğine ilişkin bir araştırma (Engelli bireyler örneği)


Tezin Türü: Doktora

Tezin Yürütüldüğü Kurum: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Türkiye

Tezin Onay Tarihi: 2019

Tezin Dili: Türkçe

Öğrenci: BERİL TEKELİ

Danışman: Aytekin Albuz

Özet:

Bu çalışmada başlıca amaç, dünyada kapsayıcı müzik uygulamaları çerçevesinde

kullanılan erişilebilir ve yardımcı müzik teknolojilerini inceleyip, Türkiye’deki ihtiyaç

durumunu tespit ederek değerlendirmektir. Bu amaç çerçevesinde dünyada erişilebilir

müzik teknolojileri tasarımı ve kullanımı konusunda lider olan Britanya’daki ilgili

araştırma, uygulama ve tasarımlar incelenmiş; kapsayıcı müzik uygulamaları kapsamında

erişilebilir elektronik müzik teknolojileri kullanan uzman görüşleri ele alınmıştır.

Araştırmada, normal gelişim gösteren ve naif idealizm bakış açısına sahip olduğu ve

erişilebilir elektronik müzik teknolojilerini tanımadıkları varsayılan 3 çalışma grubundan

oluşan 114 ergenin demografik özellikleri, müziksel geçmişi, özel gereksinimli bireylerle

etkileşimi, özel gereksinimli bireylerle müziksel etkinlik deneyimleri ve duygusal empati

durumuları tespit edilip, bu ergenlerin engelli akranına yönelik müzik aleti tasarımları

mevcut tasarımların özellikleri temel alınarak incelenmiştir. Araştırmanın nicel boyutu “tek

gruplu öntest-son test” ile zayıf deneysel modele, nitel boyutu ise “anket” uygulaması,

görüşme, döküman tarama gibi birden fazla kaynağı içeren veri toplama araçlarının

kullanıldığı betimsel “durum çalışması” modeline dayanmaktadır. Dolayısıyla araştırmada,

durum tespiti ve uygulama sürecine dayalı karma yöntem desenlerinden olan “çok amaçlı

desen” kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma grubundaki ilk 38 öğrenciye “engelli akran

hikâyesi” sunulmuş, bu hikâyeye göre tasarım yaptırılmış, aynı gruba “random instrument”

viii

(çalgıları tanıtan) oyunu oynatılmış oyun sonrasında “farklı bir engelli akran hikâyesi”

sunularak tekrar tasarım yaptırılmış, çalgı bilgisine dayalı tasarım farkı

gözlemlenmemiştir. Bu doğrultuda 2. ve 3. çalışma gruplarına da aynı hikâye sunularak

tasarım işlemi gerçekleştirilmiş ve tüm grupların yazılı ve resimli tasarımları

sınıflandırılmış; sözlü tasarımları dikte edilerek mevcut erişilebilir elektronik müzik

teknolojilerinin temel özellikleri temel alınarak araştırmacı tarafından maddelendirilmiştir.

Maddelerin frekans (f), yüzde (%), aritmetik ortalama (􀝔̅) ve standart sapmaları

hesaplanmıştır. 2. ve 3. grubun farklı şehirlerde olması sebebiyle duygusal empati

durumlarını tespit etmek üzere Temel Empati Ölçeği uygulanmış; verilerin çözümlenme

sürecinde SPSS 22.0 programına girilmiş ve istatistiksel analizler yapılmıştır. 2. ve 3.

grupların, duygusal empati alt boyutunda yaşadıkları bölgeden kaynaklanan anlamlı bir

farkın olmadığı tespit edilmiştir. Her 3 gruptaki ergen bireylerin müziksel geçmişleri ve

engellilerle olan deneyimlerini tespit etmek üzere ve yarı yapılandırılmış görüşme formu

uygulanmıştır. Maddelerin frekans (f), yüzde (%), aritmetik ortalama (􀝔̅) ve standart

sapmaları hesaplanmıştır. Ayrıca erişilebilir elektronik müzik teknolojilerinin kullanan

uzmanla yapılan görüşmede de yine yarı yapılandırılmış görüşme formu uygulanarak

gözlem ve deneyimleri metinsel olarak açıklanmıştır. Elde edilen bulgulara göre normal

gelişim gösteren ve naif idealizm bakış açısına sahip olduğu düşünülen ergen bireylerin

engelli akranlarının müzik aleti çalmaları konusunda olumlu bakış açısına sahip oldukları

düşüncesi ile engelli akranlarının kullanımına uygun buldukları müzik aleti tasarımları

çoğunlukla erişilebilir, kolay taşınabilir, elektronik, müzik teknolojilerini çağrıştıran,

yazılım gerektiren, dokunmatik, ışın teknolojisi, eyegaze (bakış), switch (anahtar) sistemi

gibi özellikleri sergilemekte ve mevcut güncel tasarımlara işaret etmektedir. Dünyada

genel müzik eğitimi, özel eğitim, terapi, geriatri gibi alanlarda kullanılan ve çalışmada

ergen idealizmiyle şekil alan tasarımlarda dâhi değinilen bu teknolojilerin ülkemize

tanıtımı ve bu disiplinlere yönelik ihtiyaçları gidermek üzere kullanımı desteklenmesi,

müziği seven, çalgı çalmak isteyen ve müziksel koşullar ve materyaller tarafından

engellenen bireylerin bu alana dâhil olabilmeleri, kapsayıcı müzik ortamlarının yaratımı ve

kapsayıcı müzik eğitimi bakış açısı ya da felsefesinin oluşturulması, özel eğitim

uzmanlarının yüksek düzeyde müzik alt yapısı gerektirmeden müziği bir araç olarak

kullanabilmeleri açısından erişilebilir ve yarımcı müzik teknolojilerinin tanıtılması ve

kullanımı önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Erişilebilir Müzik, Kapsayıcı Müzik, Yardımcı Teknolojiler, Müzik

Teknolojileri, Birleşik Krallık, Engellilik