Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, TÜRKÇE VE SOSYAL BİLİMLER EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2021
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: KADİR CAN ERBUDAK
Danışman: Cemil Cahit Yeşilbursa
Özet:
Bu araştırmanın amacı sosyal bilgiler öğretmen adaylarının bilimsel okuryazarlık düzeylerini belirlemektir. Araştırma 2020/2021 eğitim öğretim yılı güz ve bahar döneminde yükseköğretim kurumuna bağlı devlet üniversitelerinin eğitim fakültelerinde gerçekleştirilmiştir. Araştırmaya 541 kadın ve 202 erkek öğretmen adayı olmak üzere toplamda 743 sosyal bilgiler öğretmen adayı katılmıştır. Araştırmanın verileri Covid-19 pandemisi nedeniyle çevrimiçi olarak Google anket üzerinden toplanmıştır. Betimsel tarama modeli ile yürütülen bu araştırmada veriler araştırmacı tarafından geliştirilen; “Sosyal Bilimler İçin Bilimsel Okuryazarlık Ölçeği (SBBOÖ)” ve Görüşme Sorularıyla toplanmıştır. Ölçek geliştirilirken açımlayıcı faktör analizinden yararlanılmıştır. Öğretmen adaylarının bilimsel okuryazarlık düzeylerini belirlemek amacıyla; IBM SPSS 22.0 programında betimsel analiz yapılmıştır. Araştırmanın amaçları doğrultusunda ölçeğe verilen cevapların bağımsız değişkenlere göre farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla dağılımın normal olduğu durumlarda parametrik olmayan analiz tekniklerinden Kruskal Wallis testi, anlamlı farklılıkların hangi gruplar arasında olduğunu belirlemek için ise parametrik olmayan analiz tekniklerinden Mann-Whitney U uygulanmış ve aralarındaki ilişki açıklanmıştır. Görüşme sorularından elde edilen verilerin analizinde ise içerik analizi kullanılmıştır. Araştırmada elde edilen bulgulara göre sosyal bilgiler öğretmen adaylarının bilimsel okuryazarlık düzeylerinin yüksek olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının Sosyal Bilimler İçin Bilimsel Okuryazarlık Ölçeği (SBBOÖ)’nden aldıkları toplam puanların, not ortalaması, mezun olunan lise türü, bilimsel dergi ya da yayın takip etme, anne eğitim durumu, lisans eğitiminde edinilen bilgilerin gündelik hayatta kullanılma durumuna göre anlamlı farklılık gösterdiği, bu farklılığın not ortalaması yüksek olan öğretmen adaylarının, genel lise türünden mezun olanların, bilimsel dergi ya da yayın takip edenlerin, anne eğitim durumu ön lisans olanların ve lisans eğitiminde edinilen bilgilerin gündelik hayatta kullanan öğretmen adaylarının lehine olduğunu, cinsiyet, yaş,
vii
sınıf düzeyi, üniversiteye başlamadan önce yaşanılan yerleşim birimi, kitap okuma sıklığı (ders kitabı hariç), baba eğitim durumu, anne mesleği, baba mesleği, öğretmenlik mesleğini isteyerek seçip seçmeme, bilimsel faaliyete katılıp katılmama, sosyal bilimlerle ilgili bilgilere erişirken kullanılan kaynak durumu, aile durumu, yürürlükte olan sosyal bilgiler öğretmenliği lisans programı ve sosyal bilimler arasındaki ilişki, sosyal bilgiler dersi öğretim programı ve sosyal bilimler arasındaki ilişki, bilimsel faaliyete araştırmacı olarak katılıp katılmama ve öğrenim görülen üniversitede sosyal bilimlerle ilgili faaliyetlere katılıp katılmama durumuna göre ise anlamlı farklılık göstermediği tespit edilmiştir. Bu araştırmada görüşme sorularından elde edilen verilerin analizi için içerik analizinden yararlanılmıştır. Öğretmen adaylarından elde edilen yazılı ifadelerden kategoriler ve kodlar belirlenmiştir. Öğretmen adaylarının genellikle bilimsel okuryazarlığı tanımladıkları fakat tek boyutlu olarak ele aldıkları aynı zamanda kavram yanılgısı içinde bulundukları, sosyal bilimlerle ilişkili olduğu ve sosyal bilimlerden ayrılmaması gerektiğini, sosyal bilgiler dersiyle ise sosyal bilimlerin içeriklerinden oluştuğu için bağlantılı olduğunu ve birçok sosyal bilimin tıpkı fen ve matematik bilimleri gibi bilimsel araştırma yöntemlerini kullandıklarını, bilimsel okuryazarlıkla ilgili konuların sosyal bilgiler dersinde kullanılmasının olumlu katkı sağlayacağını ancak sınıf düzeyi ve şartlara göre farklılık gösterebileceği ve görüşme bulgularından elde edilen sonuçların nicel sonuçları desteklemediği sonucuna ulaşılmıştır. Bu sonuçlardan hareketle, sosyal bilgiler öğretmen adaylarının bilimsel okuryazarlık düzeyleriyle ilgili sınıf içi uygulamalara yer verilmesi, daha çok fen bilimleri ile ilişkili olan ve adı alanyazında fen okuryazarlığı olarak da geçen bilimsel okuryazarlığın sosyal bilimlerin doğası ile de ele alınmasıyla adının sosyal bilimler okuryazarlığı olmasına ve bilimsel okuryazar öğretmen adayları yetiştirmek için bilim ve bilimin doğasına ilişkin derslere daha fazla yer verilmesi önerilebilir.
Anahtar kelimeler :Bilimsel okuryazarlık, sosyal bilgiler öğretmen adayları, sosyal bilimler, sosyal bilimlerin doğası