Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, TÜRKÇE VE SOSYAL BİLİMLER EĞİTİMİ ANABİLİM DALI, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2019
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: AYŞEN ALTINOK
Danışman: Hamza Keleş
Özet:
Bu araştırmanın amacı, ortaokullarda sosyal bilgiler eğitiminde hizmet ederek öğrenme yaklaşımının kullanılmasının öğrencilerin “iyi vatandaşlık” algıları, bilgileri ve vatandaşlığa yönelik tutumları üzerindeki etkililiğini ölçmek, aynı zamanda sosyal bilgilerde yer alan vatandaşlık konularının öğretiminde hizmet ederek öğrenme faaliyetlerinin kullanılma durumuna ilişkin öğretmen görüşlerini ortaya koymaktır. Araştırmada karma yöntem kullanılmıştır. Araştırmanın nicel boyutunda, hizmet ederek öğrenme yaklaşımının öğrencilerin vatandaşlığa dair algıları, vatandaşlık bilgileri ve tutumları üzerindeki etkisini tespit etmek amacıyla öntest-sontest kontrol gruplu deneysel desen kullanılmıştır. Deneysel süreç 2016-2017 eğitim öğretim yılı bahar döneminde gerçekleştirilmiştir. Deney grubu 50 öğrenci ve kontrol grubu 50 öğrenci olmak üzere 100 kişi çalışma grubunu oluşturmaktadır. Deney grubu öğrencileri ile on haftalık bir süreçte hizmet ederek öğrenme faaliyetleri yapılmıştır. Araştırmanın nitel boyutu ise iki bölümden
viii
oluşmaktadır. İlk bölümde sosyal bilgiler öğretmenlerinin hizmet ederek öğrenme yaklaşımı ile ilgili görüşlerine başvurulmuştur. İkinci bölümde deney grubu öğrencilerinin “iyi vatandaşlık” algıları görüşme yapılarak tespit edilmiştir. Araştırmada kullanılan ölçme araçları araştırmacı tarafından geliştirilmiştir. Nitel verileri toplamak amacıyla öğretmen görüşme formu ve öğrenci görüşme formu kullanılmıştır. Nicel verilerin toplanmasında ise yirmi iki sorudan oluşan “Vatandaşlık Başarı Testi” ve otuz üç sorudan oluşan “Vatandaşlık Uygulamalarına Yönelik Tutum Ölçeği” kullanılmıştır. Nitel verilerin analizinde içerik analizi kullanılmıştır. Nicel verilerin analizinde ise SPSS 24.0 paket programı kullanılmıştır. Nicel verilerin analizinde deney ve kontrol gruplarının ön test ve sontestlerinin karşılaştırılması amacıyla ilişkisiz örneklemler t testi ve ilişkili örneklemler t testi kullanılmıştır. Araştırmada nitel verilerden elde edilen sonuçlara göre örneklem grubunu oluşturan Sosyal bilgiler öğretmenleri hizmet ederek öğrenme yaklaşımının vatandaşlık sorumlulukları ve görevlerinin öğretilmesine, vatandaşlık bilincinin kazandırılmasına, değerlerin geliştirilmesine katkı sağladığını belirtmişlerdir. Hizmet ederek öğrenmenin toplumsal duyarlılıkları artırdığından, topluma karşı sorumlulukları öğrettiğinden, öğrenci-toplum etkileşimini artırma gibi faydaları olduğundan bahsetmişlerdir. Ayrıca derslerde kullanılabilecek bir yöntem olarak, ders konularını günlük olaylarla ilişkilendirmede ve kalıcı ve etkin öğrenmeyi sağlamada faydalı olabileceği için hizmet ederek öğrenmeyi tercih ettiklerini belirtmişlerdir. Öğretmenler vatandaşlık eğitiminde hizmet ederek öğrenme faaliyetlerinin katkısı olduğunu düşündükleri halde okul idaresi, prosedür, zaman sıkıntıları, çevre şartları gibi teknik sorunlar nedeniyle çoğunlukla bu faaliyetleri uygulamadıklarını belirtmişlerdir. Hizmet ederek öğrenme faaliyetleri ile sorumluluk alma, sosyal ve kültürel katılım, problem çözme, empati kurma, vatanseverlik, dürüstlük, sevgi, adalet gibi becerilerin ve yardımseverlik, hoşgörü, sorumluluk, dayanışma gibi değerlerin kazandırılabileceğini düşünmektedirler. Öğretmenler toplumsal sorumluluk sahibi olmak, olaylara çok boyutlu bakmak, hoşgörülü olmak, karar verme süreçlerine katılmak, etkin vatandaşlık gibi vatandaşlık özelliklerinin hizmet ederek öğrenme ile ilişkili olduğunu ve hizmet ederek öğrenmenin öğrencilerde vatandaşlık bilinci kazandırdığını belirtmişlerdir. Öğretmenler hizmet ederek öğrenme yaklaşımının vatandaşlık eğitiminde daha etkili bir şekilde kullanılabilmesi için okullarda hizmet ederek öğrenme faaliyetlerine daha fazla zaman ayrılması, vatandaşlık eğitimine yönelik derslerin ders saatlerinin artırılması, resmi prosedürlerin daha iyi düzenlenmesi, öğretmenlerin kullanabileceği kaynakların artırılması, öğrencilerin projelere katılması konusunda desteklenmesi, düzenli bir planlama yapılması ve mali kaynak oluşturulması gerektiği gibi önerilerde bulunmuşlardır. Öğrencilerin “vatandaş” tanımlamalarında hizmet ederek öğrenme uygulamaları sonrasında geleneksel vatandaşa ait ifadelere daha az yer verirken demokratik vatandaşlık ve aktif vatandaşlığa dair ifadeleri daha fazla kullandıkları sonucuna ulaşılmıştır. Öğrencilerin “iyi vatandaş” tanımlamalarında ise hizmet ederek öğrenme uygulamaları öncesinde çoğunlukla geleneksel vatandaşlığı vurguladıkları en az aktif vatandaşlığın vurgulandığı görülmüştür. Hizmet ederek öğrenme uygulamaları sonrasında ise öğrencilerin iyi vatandaş tanımlamalarında tamamı aktif vatandaşlığa dair ifadelere yer vermiştir. Öğrencilerin hizmet ederek öğrenme faaliyetleri sonrasında kendilerini iyi vatandaş olarak görme oranı artmıştır. Öğrenciler çoğunlukla sorumluluklarını yerine getirdiklerini, yardım etmeyi sevdiklerini, kanunlara uyduklarını bu yüzden kendilerini iyi vatandaşlar olarak gördüklerini belirtmişlerdir. Öğrencilerin hizmet ederek öğrenme faaliyetlerinden sonra arkadaşlarını iyi vatandaşlar olarak görme oranı yükselmiştir. Hizmet ederek öğrenme uygulaması sonrasında öğrencilerin iyi vatandaş olarak gördükleri kişilerin özelliklerine dair cevaplarında yardımseverlik, hak ve sorumluluklarına karşı farkındalık, başkaları için çaba gösterme gibi cevaplar artış göstermiş, öğrencilerin aktif vatandaşlık özelliklerine
ix
olan dikkatlerinin arttığı sonucuna ulaşılmıştır. Araştırmanın nicel bulgularında hizmet ederek öğrenme yaklaşımı ile yapılan faaliyetlerin öğrencilerin vatandaşlık bilgi düzeylerini olumlu yönde etkilediği sonucuna ulaşılmıştır. Vatandaşlık uygulamalarına yönelik tutum üzerindeki etkisine bakıldığında ise gerçekleştirilen hizmet ederek öğrenme faaliyetlerinin öğrencilerin vatandaşlık uygulamalarına yönelik tutumlarını olumlu yönde etkilediği, hizmet ederek öğrenme faaliyetlerine fiilen katılan öğrencilerin katılmayan öğrencilere göre vatandaşlığa yönelik tutumlarında artış olduğu görülmüştür.
Anahtar Kelimeler: Sosyal Bilgiler Eğitimi, Hizmet Ederek Öğrenme, Vatandaşlık Bilgisi, Vatandaşlık Tutumu, İyi Vatandaşlık Algısı.