Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı , Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2019
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: NİLAY TÜRK
Danışman: Nurdan Kalaycı Atay
Özet:Eğitimin öncelikli görevlerinden biri bireyleri yaşam boyunca gereksinim duyacağı becerilerle donanmış olarak yetiştirmektir. Bu görevini gerçekleştirmesini sağlayan araçlardan biri eğitim programlarıdır. Dünya genelinde yaşanan değişim ve gelişmeler programlarda değişikliğe neden olarak yeni yaklaşım ve yöntemleri beraberinde getirmiştir. Dünya genelinde ön plana çıkan yeni eğitim yaklaşımlarından biri de Fen (Scince), Teknoloji (Technology), Mühendislik (Engineering) ve Matematik (Mathematics) (STEM) eğitimi yaklaşımıdır. Milli Eğitim Bakanlığı 2018 yılında yayınladığı Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programı ile öğretim programlarında STEM eğitimi yaklaşımına geçiş sürecini başlatmıştır. Ancak eğitim fakültelerinde öğretmen adaylarına STEM eğitimini uygulayabilmeleri için gerekli yeterlikleri kazandırmayı amaçlayan bir ders bulunmamaktadır. Bu araştırmanın amacı, eğitim fakültelerinin lisans programlarında yer alabilecek STEM Öğretim Programını tasarlamak, uygulamak ve programın etkililiğini değerlendirmektir. Bu genel amaç çerçevesinde öğretim elemanlarının, öğretmenlerin ve öğretmen adaylarının STEM eğitimine ve bütünleşik öğretmenlik bilgisine ilişkin görüşleri alınarak ihtiyaç analizi yapılmış, bu analiz sonuçlarına göre STEM öğretim programı tasarlanmış, uygulanmış ve değerlendirilmiştir. Program, elde edilen bilimsel verilere dayalı olarak Stufflebeam’in Bağlam, Girdi, Süreç ve Ürün (CIPP) program değerlendirme modeline göre değerlendirilmiştir. Öğretmen adaylarına STEM eğitimini uygulayabilmeleri için gerekli yeterlikleri kazandırmayı amaçlayan bir program tasarlanması, uygulanması ve değerlendirilmesi eğitim fakülteleri için önemlidir. Araştırmanın birinci alt amacının modeli betimsel, ikinci alt amacının modeli ise deneyseldir. Araştırmada karma yöntem araştırmalarından çok aşamalı desen vii kullanılmıştır. Araştırmanın birinci çalışma grubunu 12 öğretim elemanı, 15 fen bilimleri öğretmeni ve 42 öğretmen adayı, ikinci çalışma grubunu ise 18 öğretmen adayı oluşturmaktadır. Araştırmanın birinci alt amacı için görüşme formu ve anket, ikinci alt amacı için ise anket, öz değerlendirme formu, görüşme formu, haftalık görüş formu ve eğitim durumu modülü değerlendirme formu kullanılmıştır. Araştırmada elde edilen nitel veriler içerik analizi ile nicel veriler Wilcoxon işaretli sıralar testi ile analiz edilmiştir. Araştırmanın birinci alt amacına ulaşmak için elde edilen bulgulara göre öğretim elemanlarının genelinin STEM eğitimi yaklaşımı hakkında bilgi sahibi iken öğretmenlerin tamamının, öğretmen adaylarının ise birçoğunun yaklaşımı bilmediği sonucuna ulaşılmıştır. Katılımcıların büyük kısmının öğretmen adaylarına bütünleşik öğretmenlik bilgisinin kazandırılması gerektiğini düşünürken bazı öğretim elemanlarının bu bilginin lisansüstü eğitimle kazandırılması gerektiğini düşündüğü belirlenmiştir. Elde edilen bulgulara göre, öğretmen yetiştirme programlarının öğretmen adaylarına bütünleşik öğretmenlik bilgisi kazandırmadığı, kazandırmamasının nedenlerinin ise çoğunlukla lisans programından kaynaklı olduğu belirlenmiştir. Öğretim elemanları ve öğretmenler öğretmen yetiştirme lisans programlarında STEM eğitimi ile ilgili bir ders olması gerektiğini, bu dersin içeriğinde ise STEM alanlarını bütünleştirme etkinliklerinin ve STEM eğitimi yaklaşımına göre ders planı hazırlama çalışmalarının yer alması gerektiğini ifade etmiştir. Eğitim fakültesinde görev yapan öğretim elemanlarının mühendislik fakültesindeki öğretim elemanlarına kıyasla bütünleşik öğretmenlik bilgisine sahip olma konusunda kendilerini daha yetersiz gördüğü sonucuna ulaşılmıştır. Öğretmenlerin öğretmenler arası işbirliğinin önemine inandıkları ancak öğretmenlerin iletişim özelliklerinin bu süreci belirlediği saptanmıştır. Araştırmada fen bilimleri öğretmenlerinin derslerini fen dışındaki diğer STEM alanları ile ilişkilendirdiği ancak ilişkilendirme sürecindeki en büyük engelin öğretmen kaynaklı olduğu belirlenmiştir. Araştırmanın ikinci alt amacına ulaşmak için 14 hafta süresince uygulanan STEM öğretim programının öğretmen adaylarının STEM eğitimi yaklaşımına göre ders planı hazırlama yeterliklerinin gelişiminde etkili olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Öğretmen adaylarının neredeyse tamamı STEM öğretim programı uygulanmadan önce disiplinlerarası yaklaşım kavramını bilmediğinden yaklaşıma ilişkin görüş belirtememiştir. Ancak program uygulandıktan sonra öğretmen adaylarının kavramı öğrendiği ve genel olarak alan yazına uygun tanım yaptığı tespit edilmiştir. Öğretmen adayları program uygulandıktan sonra yaklaşımın öğrencinin bilişsel becerilerine, disiplinleri ilişkilendirmeye/bütünleştirmeye, öğrenmeye olumlu etkileri ile ilgili avantajları olduğunu ifade etmiştir. Bunlarla birlikte disiplinlerin ele alma şeklinden, öğretmenden ve okuldan kaynaklanan dezavantajlarının da olduğu belirtilmiştir. Öğretmen adaylarının büyük kısmı STEM öğretim programı uygulanmadan önce disiplinlerarası yaklaşımla verilen eğitimde en etkin unsur olarak öğretim programını görürken program uygulandıktan sonra öğretmeni görmeye başlamıştır. STEM öğretim programı uygulandıktan sonra fen bilimleri dersi ile matematiğin ilişkilendirilebileceğini düşünen öğretmen adayı sayısının arttığı; programı uygulamadan önce ifade edilmeyen teknoloji-tasarım/mühendislik ve bilişim teknolojileri/teknoloji/bilgisayar derslerinin uygulamadan sonra belirtildiği saptanmıştır. Uygulanan STEM öğretim programının öğretmen adaylarının fen bilimleri dersini diğer derslerle ilişkilendirme ile ilgili yeterlilik algılarını olumlu yönde etkilediği belirlenmiştir. Öğretmen adayları program uygulanmadan önce fen bilimleri öğretmeninin sahip olması gereken özelliklerden beş mesleki altı kişisel özelliği belirtirken program uygulandıktan sonra mesleki özellik 19'a kişisel özellik 12'ye yükselmiştir. Öğretmen adaylarının görüşlerine göre program uygulandıktan sonra öğrenim gördükleri lisans programının kendilerine kazandırdığı mesleki özellik dörtten 19'a, kişisel özellik ise altıdan 11'e çıkmıştır. Öğretmen adayları STEM eğitimi yaklaşımının öğrencinin bilişsel becerilerine, derse yönelik ilgisine/tutumuna, sosyal ve psikomotor viii becerilerine, öğrenmesine; öğretmenin mesleki, sosyal ve psikomotor becerilerine; toplumun gelişimine ve bireylerin toplumsal sorunlara ilişkin farkındalık kazanmasına olumlu etkisinin olacağını belirtmiştir. Öğretmen adayları programa yönelik farklı STEM yaklaşımlarına ve etkinliklerine yer verilmesi, bireysel değerlendirme yapılması ve ders süresinin arttırılması önerilerinde bulunmuştur. STEM öğretim programının öğretmen adaylarının STEM farkındalıklarına ve STEM eğitimi yaklaşımına göre öğrenme-öğretme süreci tasarlamaya ilişkin bilgi ve becerilerine katkı sağladığı sonucuna ulaşılmıştır. Program kapsamında belirlenen içeriğin öğretmen adaylarının STEM eğitimi yaklaşımına ilişkin kavramsal alt yapılarının oluşmasını olumlu yönde etkilediği, öğrenme-öğretme sürecinin planlandığı gibi uygulandığı ve öğrenmeyi olumlu etkilediği, materyallerin adayların öğrenmelerini kolaylaştırdığı, program tasarlanırken benimsenen değerlendirme yaklaşımlarının ve kullanılan yöntem ve tekniklerin öğretmen adaylarının çok yönlü değerlendirilmesini sağladığı ve öğrenme sürecini olumlu yönde etkilediği, öğretmen adaylarının öğrenci merkezli ve uygulama ağırlıklı dersleri daha çok tercih ettiği, eğitimcinin öğrenme-öğretme sürecinde öğrencilerle kurduğu iletişimin, öğretim şeklinin ve kişisel özelliklerinin öğretmen adaylarını olumlu yönde etkilediği sonucuna ulaşılmıştır. Araştırmanın sonucunda Yükseköğretim Kurulu'na STEM öğretim programının öğretmen yetiştirme programlarında zorunlu veya seçmeli ders olarak yer verilmesi, öğretmen yetiştirme programlarının STEM eğitimi yaklaşımının ilişkilendirilebileceği derslerin içeriklerinde STEM alanlarını bütünleştirmeye/ilişkilendirmeye yönelik konulara, öğrenme-öğretme sürecinde ise STEM alanlarını bütünleştirmeye/ilişkilendirmeye yönelik uygulamalara yer verilmesi ve üniversitelerde STEM merkezleri kurulması önerilmektedir. Üniversite yönetimine STEM eğitimi yaklaşımının öğrenilmesini amaçlayan derslerde STEM alanlarında görev yapan öğretim elemanlarının birlikte çalışmasına imkân verilmesi, bu derslerin sınıflarının grup ve bireysel çalışmaların yapılabileceği fiziksel donanıma ve tasarıma sahip olması ve materyallerin sınıfta hazır olması önerilmektedir. Öğretim elemanlarına öğretmen yetiştirme programlarındaki derslerin içeriğinde yeni eğitim yaklaşımlarına yer vermesi, öğrenme-öğretme sürecinde öğrenci merkezli yöntem ve teknikleri kullanmaları ve uygulamalara ağırlık vermeleri önerilmektedir. Milli Eğitim Bakanlığı'na öğretmenlere STEM eğitimi yaklaşımı ile ilgili farkındalık ve bu yaklaşımı uygulayabilecek yeterlikleri kazandırabilecek mesleki gelişim eğitimleri düzenlenmesi, STEM eğitimini mevcut öğretim programları ile uygulayabilecekleri kılavuz kaynaklar hazırlanması önerilmektedir. Araştırmacılara STEM öğretim programının fen bilgisi öğretmenliği dışındaki diğer STEM alanlarına ilişkin bölümlerde de uygulanarak programa ilişkin görüşler alınması, STEM öğretim programının farklı sınıf düzeylerinde ya da farklı eğitim fakültelerinde uygulanması, tüm STEM alanlarından öğretmen adaylarının olduğu ya da tüm STEM alanlarından öğretim elemanlarının ders sürecine katıldığı bir ders kapsamında uygulanması önerilmektedir.