Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, TÜRKÇE VE SOSYAL BİLİMLER EĞİTİMİ ANABİLİM DALI, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2019
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: HAMZA YAKAR
Danışman: Ufuk Karakuş
Özet:
İlkokuldan başlayarak üniversite düzeyine kadar eğitim sisteminin her kademesinde öğrenciler, iklim konusunun belli boyutlarıyla karşılaşmaktadır. İklime ilişkin konuların öğretilmesi, özellikle günümüzde yaşanan iklim değişiklikleriyle birlikte tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de önemli hale gelmiştir. İklim konusu, fen bilimlerinin yanı sıra sosyal bilimleri de ilgilendiren ve disiplinler arası özelliği olan bir konudur. Bu özelliğinden ve kapsamının geniş olmasından dolayı, iklim konularının öğretim kademelerinde ne düzeyde öğretileceğinin belirlenmesi önem arz etmektedir. Genel olarak iklime göre hareket etme yeteneği olarak adlandırılan iklim okuryazarlığı, iklim konusu hakkında genel bir çerçeve çizen ve hem beceri hem de davranış boyutları olan bir kavramdır. İklim konularının öğretilmesi açısından kritik bir seviye olan ortaokul düzeyinde, iklim okuryazarlığına yönelik yeterliklerin belirlenmesi önemlidir. Bu gerekçelerden hareketle bu araştırmanın amacı; ortaokul iklim okuryazarlığı yeterliklerini ve bu yeterlikleri kazandırmada, ortaokul öğretim programlarının rolünü tespit etmektir. İki aşamalı olarak tasarlanan ve tarama modeliyle yürütülen araştırmada, iki farklı veri toplama tekniği kullanılmıştır. Araştırmanın ilk aşamasında Delphi tekniği kullanılarak, iklim okuryazarlığı yeterlikleri belirlenmiştir. İkinci aşamasında ise doküman incelemesi tekniği kullanılarak, belirlenen iklim
vii
okuryazarlığı yeterlikleri açısından ortaokul öğretim programları incelenmiştir. İklim okuryazarlığı yeterlikleri, araştırmanın ilk aşamasında, üç tur şeklinde uygulanan Delphi anketleriyle belirlenmiştir. Delphi uygulamalarına her turda sayıları değişen Sosyal Bilgiler, Coğrafya Eğitimi ve İklim Bilimi alan uzmanları katılmıştır. Alan uzmanlarının görüşleri, araştırma kapsamında belirlenen ölçütlere göre analiz edilerek, iklim okuryazarlığı yeterlikleri tespit edilmiştir. Bu yeterliklere ulaşılmasında, ortaokul öğretim programlarının katkısını belirlemek amacıyla, 34 ortaokul öğretim programının içerik analizi yapılmıştır. Bu öğretim programları önceden belirlenen ölçütlere göre analiz edilmiştir. Öğretim programları zorunlu ve seçmeli olmak üzere derslerin türlerine göre ve öğretim programlarının yapısı gereği programların giriş bölümleri ve programların içerik bölümlerine göre ayrılarak analiz edilmiştir. Araştırmanın sonucunda alan uzmanlarının toplumun genel olarak iklim okuryazarlığı düzeyini yetersiz gördükleri ve bu doğrultuda, iklim okuryazarlığının her öğrenci için gerekli olduğunu belirttikleri görülmektedir. Delphi uygulamaları sonucunda, ortaokul iklim okuryazarlığı yeterliklerinin 6 kategoriden oluştuğu sonucuna ulaşılmıştır. Buna göre iklim okuryazarlığı yeterlikleri; “iklimle ilgili kavramlar”, “temel iklim bilgisi”, “ülkesel ve yerel iklim bilgisi”, “iklim ve yaşam ilişkisi”, “beceriler” ve “tutum ve değerler” kategorilerinden ve bunların alt maddelerinden oluşmaktadır. İklimle ilgili temel kavramlar kategorisinde, alan uzmanları tarafından iklim okuryazarlığına ilişkin temel kavramlar belirlenmiştir. Temel iklim bilgisi kategorisi; iklimle ilgili temel kavramların bilgisi, iklim türlerinin bilgisi, iklim elemanlarının bilgisi, iklim ve hava durumunun birbirinden ayırt edilmesi gibi temel düzey bilgilere ilişkin maddelerden oluşmaktadır. Ülkesel ve yerel iklim bilgisi kategorisi; kişinin yaşadığı yerden başlayarak, iklim ile ilgili ülkesini ilgilendiren konulara yönelik maddelerin yer aldığı kategoridir. İklim ve yaşam ilişkisi kategorisi; iklim ve iklim olayları ile yerleşmenin, günlük olayların, insan karakterinin, hayata ilişkin planlama ve kararların ilişkisinin kurulduğu maddelerden oluşmaktadır. Beceriler kategorisi iklim ve iklimle ilgili olaylar hakkında bireylerin kazanması gereken becerilere yönelik maddelerden oluşmaktadır. Son olarak tutum ve değerler kategorisi ise iklim okuryazarlığının “davranış” boyutuna vurgu yapan maddelerden oluşmaktadır. Ortaokul öğretim programlarının, iklim okuryazarlığı yeterliklerini kazandırma konusunda yetersiz kaldığı sonucuna ulaşılmıştır. Buna karşın, iklim okuryazarlığı yeterliklerinin en fazla Sosyal Bilgiler, Fen Bilimleri ve Çevre Eğitimi derslerinin öğretim programında yer aldığı belirlenmiştir. Araştırmanın sonuçları, iklim okuryazarlığı yeterlikleri açısından ilgili paydaşlara uygulanabilir bir içerik sunarak, mevcut durumun yetersizliğini ortaya koymuştur.
Anahtar Kelimeler: İklim, İklim Okuryazarlığı, Yeterlik, Sosyal Bilgiler, Delphi Tekniği.