Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Gazi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, TIBBİ FARMAKOLOJİ ANABİLİM DALI, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2020
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: MEHMET TEVFİK KİTAPÇI
Danışman: Canan Uluoğlu
Özet:
Amaç ve Kapsam: Yaşlılar çok sayıda kronik hastalığa sahip olmalarının yanı sıra, ilaçların farmakokinetiği ve farmakodinamiğindeki olası değişiklikler nedeni ile de özellikli bir grubu oluşturmaktadır. Yaşlanan dünya nüfusu dikkate alındığında ilaçların akılcı kullanımının dikkatle değerlendirilmesi ve ülkemizdeki durumunun ortaya konması önem kazanmaktadır. Çalışmanın amacı geriatrik yaş grubunda kardiyovasküler sistem (KVS) ilaçlarının hangi oranda potansiyel uygunsuz reçetelendiğinin Türkiye ölçeğinde ortaya konmasıdır.
Yöntem: Araştırma, Sağlık Bakanlığı Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu yönetimindeki Reçete Bilgi Sistemine (RBS) iletilen birinci basamak reçetelerinin geriye dönük olarak incelenmesiyle gerçekleştirilmiştir. Aile hekimine başvuran 65 yaş ve üzeri hastalarda 2015-2016 yıllarında reçete edilen KVS ilaçlarının potansiyel uygunsuz kullanımı, Beers Kriterlerine (2015) göre değerlendirilmiştir. Buna göre, potansiyel uygunsuz ilaç (PUİ) kullanımı, (1) organ/sistem-tedavi kategorisi (tezde “PUİ” olarak geçmektedir), (2) ilaç-hastalık veya ilaç-sendrom (tezde “hastalık-ilaç” olarak geçmektedir), (3) ilaç-ilaç etkileşimi (tezde “ilaç-ilaç” olarak geçmektedir) ve (4) dikkatli kullanılması gereken ilaçlar olarak 4 alt başlıkta ele alınmıştır. Son grup belli koşullarda uygun olabileceği için ilk 3 grup tezde “Toplam PUİ (TPUİ)” olarak isimlendirilmiştir. Beers Kriterlerine göre PUİ kullanım oranları, aile hekimi (pratisyen/uzman), cinsiyet (kadın/erkek), yaş (65-79/80 ve üstü) ve İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması (İBBS) bölgeleri bazında değerlendirilerek her grup için ayrı analizler yapılmıştır. Tanımlayıcı istatistikler; kategorik sınıflar için sıklık ve yüzde verilerek yorumlanmıştır. İstatistiksel karşılaştırmalar uygunsuz ilaç içeren reçete sayıları üzerinden yapılmıştır. Gruplar arasındaki farklar ki-kare analizi ile karşılaştırılmıştır.
Bulgular: Geriatrik popülasyona 1. Basamak aile hekimleri tarafından 2015 ve 2016 yıllarında toplamda 65.249.804 reçete yazılmıştır. Toplam reçetenin %93,19’u pratisyen aile hekimleri, kalan %6,81’i uzman aile hekimleri tarafından yazılmıştır. Reçete yazılanların %77,83’si 65-79 yaş arasındadır. Reçetelerin %58,48’inin kadınlara yazıldığı görülmektedir. TR2 (Batı Marmara), TR3 (Ege), TR4 (Doğu Marmara), TR5 (Batı Anadolu), TR6 (Akdeniz) bölgelerinde beklenenden (gerçek nüfus oranından) daha fazla reçete yazıldığı izlenmiştir. TRB (Ortadoğu Anadolu) bölgesinde ise nüfusa göre reçete oranı %50 daha azdır. TPUİ içeren reçete sayısı 217.350 olup, bu sayı iki yılda toplam yazılan 65.249.804 reçetenin %0,33’ünü oluşturmaktadır. Dikkatli kullanılması gereken ilaçlar dahil edildiğinde bu oran %11,56’ya çıkmaktadır. TPUİ içeren 217.350 reçetenin %3,50’ini “PUİ” grubu (Bu grupta nifedipin-hızlı salınım, metildopa ve rezerpin yer almaktadır), %53,50’ini “hastalık-ilaç”, %43’ünü ise “ilaç-ilaç” grubu oluşturmaktadır. “Hastalık-ilaç” grubunda yer alan hipertansiyonda en çok olası uygunsuz ilaç olarak doksazosin, kalp yetmezliğinde ise en çok olası uygunsuz yazılanlar sırası ile diltiazem, diklofenak, verapamil ve ketoprofen olmuştur. “İlaç-ilaç” grubunda en çok birlikteliğin, %14,07 ile diklofenak–varfarin, %11,60 ile periferik alfa bloker-kıvrım diüretikleri etkileşimi olduğu bulunmuştur. “İlaç-ilaç” etkileşimlerinin %72’sinin varfarin olduğu görülmüştür. Dikkatli kullanılması gereken ilaçlar grubunda aspirin, digoksin ve amiodaron yer almakta olup, en çok yazılan ilaç % 93,81 oranı ile aspirin olmuştur.
Tartışma ve Sonuç: Bu tez çalışması 65 yaş ve üzerinde Beers kriterlerine göre Türkiye’de 1.basamak sağlık hizmetinde yer alan tüm aile hekimleri tarafından, olası uygunsuz yazılan KVS ilaçlarının değerlendirildiği ilk ve tek çalışmadır ve potansiyel uygunsuzluk oranı ülkemizde oldukça düşük görülmektedir. Diğer ilaç grupları için de Türkiye ölçeğinde benzer çalışmaların yapılması, ülkemizde ve tüm dünyada yaşlanan toplumlar için bir farkındalık yaratacak ve akılcı ilaç kullanımının önemi açısından yararlı olacaktır.
Anahtar Kelimeler: Polifarmasi, Potansiyel uygunsuz İlaç, Beers kriteri, yaşlı nüfus