Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2017
Öğrenci: DORUK ENGÜR
Danışman: SELÇUK BİLGİN
Özet:Bu çalışmada müzik öğretmenliği eğitiminin Kemal İlerici tarafından geliştirilen dörtlü armoni sistemi algısına etkisi araştırılmıştır. İlerici, ulusal değerleri kaybetmeden evrensele ulaşma arzusuyla Türk müziğine özel olarak önerdiği bu armoni sistemini, 1970 yılında Bestecilik Bakımından Türk Müziği ve Armonisi adlı kitabıyla yayımlayarak Türk müziğinin çokseslendirilmesine yönelik en kapsamlı çalışmaya imza atmıştır. Bununla birlikte İlerici'nin armoni sistemi, Geleneksel Türk Müziği makamlarının yapısını yeteri kadar yansıtamadığı yönünde birçok eleştiri de almıştır. Yine de İlhan Baran, Muammer Sun gibi önemli besteciler tarafından kullanılan bu sistem azımsanamayacak ölçüde kabul görmüş ayrıca müzik öğretmeni yetiştiren kurumların programlarında da yer almıştır. Müzik öğretmeni yetiştiren kurumlardaki öğrenciler, gerek çalgı derslerinde gerekse de teorik derslerde bu sistemle az da olsa karşılaşmaktadırlar. Bu bağlamda dört senelik eğitim sürecinin öğrencilerin İlerici armonisine yönelik algılarına etkisi araştırılmaya değer görülmüştür. Araştırmada, öğrencilerin ilerici armonisine yönelik algılarındaki olası değişikliği saptayabilmek için hazırlama etkisinden yararlanılmıştır. Karşılaşılan bir uyarıcının (hazırlayıcı), kendisinden sonra gelen başka bir uyarıcının (hedef) algısal işlenmesini kolaylaştırması olarak tanımlanan hazırlama etkisi, armoni algısını inceleyen birçok araştırmaya konu olmuştur. Tonal sistemin ele alındığı bu çalışmalarda, hazırlayıcı olarak dinletilen uyarıcının, örtük bellekteki öğrenilmiş armonik ilişkileri aktif hale getirerek hedef olarak dinletilen akorun algılanmasını etkilediği, bu akora yönelik bir beklenti oluşturduğu görülmüştür. Bu araştırmada ise tonal sistem yerine İlerici armonisi ele alınmıştır. Araştırma, Uludağ Üniversitesinde 2014-2015 öğretim yılında müzik öğretmenliği programına kayıtlı 1, 2, 3 ve 4. sınıf öğrencileri ile gerçekleştirilmiştir. Katılımcıların örtük belleklerindeki İlerici sistemine yönelik bilgilerin lisans eğitimleri sürecinde artması durumunda hazırlama etkisinin de değişeceği düşünülmüş ve bu yolla armoni algısındaki olası bir değişikliğin belirlenebileceği bir deneysel model tasarlanmıştır. Deney, katılımcılara hedef akorların akortlu-akortsuz olma durumlarının sorulduğu, bilgisayar ortamında hazırlanmış bir test aracılığıyla gerçekleştirilmiştir. Testin ilk kısmında sadece hedef akorlar, ikinci kısmında ise hazırlayıcının hemen ardından duyulan hedef akorlar sorulmuş, verilen cevaplar ve tepki süreleri kayıt altına alınmıştır. Hazırlayıcı olarak Muammer Sun'un "Türk Müziği Makam Dizileri" kitabında yer alan dörtlü armoni örneklerinden bir kesit kullanılmış, hedef akor olarak ise hazırlayıcının karar sesi üzerine kurulmuş (hazırlayıcı ile ilişkili) ya da karar sesinin yarım ses üzerine kurulmuş (hazırlayıcı ile ilişkisiz) akorlar kullanılmıştır. Hedef akorlar ayrıca dörtlü (İlerici sistemine uygun) ya da üçlü (minör) olacak şekilde sınıflandırılmıştır. Kullanılan hazırlayıcı, içinde daha çok üçüncü derece sesini barındırmasından dolayı psikoakustik özellikler açısından üçlü ve ilişkili hedef akoruna yönelik bir hazırlama etkisi yapacak şekilde seçilmiştir. Öte yandan hazırlayıcı, İlerici armonisi açısından ele alındığında, teorik olarak dörtlü ve ilişkili hedef akoruyla daha ilişkilidir. Bu bakımdan katılımcıların örtük belleklerindeki İlerici armonisine yönelik öğrenilmiş ilişkilerin düzeyinin, hazırlama etkisinin üçlü akorda mı yoksa dörtlü akorda mı daha büyük olacağını belirleyeceği düşünülmüştür. Öğrencilerin algısında yıl içinde oluşabilecek olası bir değişikliği de saptayabilmek için test bahar ve güz dönemlerinde olmak üzere iki defa uygulanmıştır. Katılımcıların doğru cevap sayıları beş yönlü ANOVA kullanılarak incelenmiştir. Grup içi faktör olarak Hazırlayıcı (ilişkili-ilişkisiz-hazırlayıcısız), Yapı (3'lü-4'lü), Akort (akortsuz-akortlu), Dönem (1. dönemdeki ve 2. dönemdeki ölçüm) ve gruplar arası faktör olarak Sınıf (1-2-3-4) değişkenleri kullanılmıştır. Katılımcıların tepki süreleri de aynı faktörler kullanılarak beş yönlü ANOVA ile incelenmiştir. Hazırlayıcı, Yapı ve Akort değişkenleri manipüle edilerek katılımcıların akortlu-akortsuz kararlarındaki doğru sayıları ve tepki sürelerindeki değişimler belirlenmiştir. Sonuçlar öğrencilerin İlerici armonisine yönelik algılarında hazırlama etkisiyle izlenebilecek bir değişimin olmadığını göstermiştir. Dört yıllık lisans eğitimi sürecinde bir değişiklik olmamakla birlikte, doğru sayıları açısından dörtlü ilişkili hedef akora yönelik hazırlama etkisinin üçlü ilişkili hedef akora yönelik hazırlama etkisinden daha büyük olduğu tespit edilmiştir. Bu durum lisans öncesi dönemde örtük bellekte yer eden dörtlü sisteme yönelik öğrenilmiş armonik ilişkilerin, psikoakustik nedenlerden kaynaklanacak etkiyle baş edebilecek boyutta bir hazırlama etkisine yol açtığı şeklinde yorumlanabilir. Tonal sistem söz konusu olduğunda formal bir eğitim olmaksızın dinlenilen müzikler aracılığıyla armonik ilişkilerin örtük bellekte yer etmesi olasıyken, İlerici armonisi söz konusu olduğunda ortalama bir bireyin bu sistemle çokseslendirilmiş müziklere algı değişikliğine yol açacak derecede maruz kalmayacağı tahmin edilebilir. Buna rağmen dörtlü ilişkili hedef akoruna yönelik bir hazırlama etkisinin varlığı, İlerici armonisinin Türk müziğine ait öğelerden faydalanılarak oluşturulduğu, dolayısıyla söz konusu armoni sisteminden doğrudan etkilenmemiş kişilerin de bu sistemi Türk müziğiyle bağdaştırabildiği şeklinde yorumlanabilir. Elde edilen bu bulgu ve yorumlar ışığında, bu çalışmanın, müzik eğitimi alanına olduğu kadar, Batı müziği dışında bir müzik kültürüne ait armoni sisteminin algısal süreçleri ile ilgili veriler elde etmiş olması açısından, bilişsel psikoloji alanına da katkı sağlayacağı düşünülmektedir.