Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2010
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Betül CAN
Danışman: MUSA YILDIZ
Özet:Bu araştırmanın amacı, Osmanlı medreselerinde, Fâtih döneminden Tanzimatza kadar Arap dilinin öğretiminde kullanılan yöntemler, okutulan kitaplar, Arapçanın ders programlarındaki yeri ve bu bağlamda Osmanlı medrese eğitiminde Arapçanın nasıl bir konuma sahip olduğunu araştırmaktır. Bu araştırma, yazılı kaynak (literatür) taramasına dayanmaktadır. Çalışmada kullanılan araştırma yöntemi, tarihsel modeldir. Tarihsel modelle, belli bir geçmiş olay ve bu olayın günümüze etkileri incelenmektedir. Tarihsel araştırmaların verilerini, yazılı kaynaklar (örneğin, kitaplar, dergiler, arşiv belgeleri, resmî yazışmalar, sözleşmeler vb.) oluşturmaktadır. Söz konusu çalışma da tarihî verilere dayanarak, çıkarımlar yapmaya yönelik olduğundan; bu yöntemin kullanılması uygun görülmüştür. Araştırma türü ise betimseldir; betimsel araştırmalar, geçmişte ya da hâlâ var olan bir durumu olduğu haliyle betimlemeyi amaçlayan araştırmalardır. Bu çalışmada da geçmişte var olan bir kurum olan medrese eğitimi olduğu gibi yansıtılmaya çalışılmıştır. Çalışmanın evrenini, Osmanlı Devletiznin Fâtih döneminden (1451) başlayarak Tanzimatzın ilan edilişine kadarki dönemde (1839) yüksek öğrenim kurumu olan medreselerin eğitim sistemi oluşturmaktadır. Evrenin bir parçası niteliğindeki araştırmanın örneklemini ise, bu medrese eğitimi içerisindeki Arapçanın öğretimi oluşturmaktadır. Çalışmada örneklem türlerinden küme örnekleme yöntemi kullanılarak Arapça öğretimi, sarf ilmi, nahiv ilmi, belâgat ilmi olarak kümelenmiştir. Nitel bir çalışma olan araştırmamızda, nitel çalışmalarda kullanılan veri toplama yöntemlerinden belge toplanması ve analizi, yapılan eserlerin incelenmesi ve değerlendirilmesi gibi veri kaynaklarına başvurulmuştur. Çalışmanın verileri nitel olduğundan, veri toplama tekniği olarak belgesel tarama kullanılmıştır. Bu çalışmada, konuyla ilgili arşiv belgeleri, vakfiyeler, kânûnnâmeler, otobiyografiler, icâzetnâmeler, ders programları ile Türkçe, Arapça, Osmanlıca, İngilizce ve Fransızca olmak üzere çeşitli dillerde yayımlanmış kitaplar, sözlükler, makaleler, bildiriler, medrese eğitimi üzerine yayımlanmamış yüksek lisans ve doktora tez çalışmaları taranarak söz konusu döneme ilişkin vi medreselerde Arapça sarf, nahiv, belâgat üzerine okutulan ders kitapları incelenmiştir. Verilerin analizi için ise, nitel analiz tekniklerinden betimsel analiz yöntemi kullanılmıştır. Bulgular, Arapçanın Osmanlı medreselerinde dinî ilimlere hazırlayıcı bir konuma sahip olduğunu ve dinî metinleri anlamaya yönelik olarak öğretildiğini göstermektedir. Bu amaç doğrultusunda gramer ve metin ağırlıklı bir dil öğretiminin gerçekleştirildiği saptanmıştır. Bu bulgular ışığında, günümüz modern öğretim yöntemleri uygulanırken Osmanlı âlimlerinin ortaya koyduğu Klasik Arapça gramer kitaplarına da başvurulmasına yönelik önerilerde bulunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Osmanlı Eğitim Sistemi, Medreseler, Arap Dili Eğitimi, Öğretim Yöntemleri, Ders Programları, Arapça Gramer Kitapları.