Plastik sanatlarda delilik

Tezin Türü: Yüksek Lisans

Tezin Yürütüldüğü Kurum: Gazi Üniversitesi, Türkiye

Tezin Onay Tarihi: 2015

Tezin Dili: Türkçe

Öğrenci: Mehmet Sıddık Turan

Açık Arşiv Koleksiyonu: AVESİS Açık Erişim Koleksiyonu

Özet:

Bu çalışma Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Resim Anasanat Dalı'nda (GGSER) yapılmıştır. Plastik sanatlar bağlamında incelenen delilik, tarihsel süreç içerisinde akılsızlık kavramını vurgulamak ve yöneticiler, aristokratlar, din adamları, hukuk sistemini yürüten yargı erklerinin tüm yanlış eylemlerine karşı bir muhalif dilin sembolü olarak yer almıştır. Delilik tüm disiplinlerde sadece ironik bir dilin üzerine kendini inşa ettiği söylem olarak değil, akla karşıt bir alegorik eylemlerin aynası niteliğinde ve grotesk/gülme edimleri ile beraber ele alınmıştır. Bu konuda öne sürülen görüşler, araştırmacının uygulama çalışmalarında - okuma, gözlemleme, inceleme gibi- deneyimlenerek gerçekleştirilmiştir. Plastik sanatlarda delilik; toplumsal olayların, aklın ötesinde ve düşünce/mantık olgusunun dışında, hiçbir duygunun tasavvur edemediği bir tanımın bu simada toplanmasıdır. Delilik, akla uygun oluşan taban üzerine ahlaki bir söylemin beden ve ruh hastalığı paradoksu ötesinde, akılsızlığın vurgusunu yapan hicivli bir dil olmuştur. Belli dönemlerde deliliğe/deliye karşı tutumlar değişmiş olabilir, ama delilik söylemini hep aynı çatı altında tüm görsel ve yazılı kaynaklarda, insanda kötü olan ne varsa karşılığı deli/delilik kavramı, bir metafor olarak kullanılmıştır. Bu söylem belli dönemlerde daha da genişleyerek bir aşkınlığın ve kendine özgü bireysel farklılığın (kendini aşan, deha), bir cesaret sembolü olarak da kullanılmıştır. Kimlik belirlenimin yanı sıra bir gerçekliğin ifşası olmuştur. Delilik/deli, toplumsal algı altında ve yönetim sistemin aklı karşısında kötü ruh adlandırılması İsa'ya (kutsal ruh) karşıt olarak tanımlayıp bir günah merkezi şeklinde tanımlamış ve iyi ruhun yüceliği karşısına o değerde delinin alçaltılması ve yaptırımlara maruz kalması olmuştur. Genellikle toplumlarda, yoksullar, dilenciler, cüzzam hastaları ve diğer avam tabakasının mensupları doğa olaylarının günah nesnesi olarak görülmüştür. Bu günah nesnesine deliler de dahildir. Toplumun erkleri, arınmanın ancak bu topluluğu dışlayıp kendi içinde çıkararak Tanrının lütfuna mazhar olacaklarına inanmış ve şükrünü bu eylemleri yaparak sonlandırmıştır. Plastik sanatlarda Hieronymus Bosch'un Deliler Gemisi adlı yapıtı bu söylemler doğrultusunda yapılmış çalışma olarak gösterilebilir. Dolaysıyla delilik sadece salt bir güldürü nesnesi değildir. Delilik yalıtık bir sima, yüzeysel bir nesnenin çok ötesinde, aynı zamanda tarihsel gerçekliği anlatan, tüm başkaldırı bireylerinin de bir sembolüdür. Yani güçlü aklın, kendi üzerine inşa ettiği cesaret olgusu, aynı zamanda tüm ahmaklığın, akılsızlığın ya da aklın eylemsizliği karşısında çok derinlemesine ders verendir. Dönemsel algılar göz önünde bulundurarak delilik kavramını teorik düzlemde, sosyoloji, felsefe, dil bilim ve göstergebilim gibi sosyal bilim alanlarındaki okumalar, çağın sanatçılarının beslendikleri tarihsel ve güncel referanslı olaylarla birlikte ele alınmıştır. Sanatçının dünyasını, çağın getirdiği sosyolojik, ekonomik ve politik değişimler oluşturur. Bu çalışmada tıp alanındaki değerlendirmelerden uzak bir tez oluşturulmaya çalışılmıştır. Sanat merkezli bir araştırma olmasından dolayı sanatsal kavramlarla, plastik sanatlara yansıması ve felsefi düşüncesi anlatılmıştır. Tezin birinci bölümünde araştırmanın kuramsal tanımlamalarının yanı sıra konunun tarihsel ve düşünsel bağlamlarına değinilmiştir. İkinci bölümde sanat tarihsel süreç içerisinde delilik konusuna farklı bağlamlarla yaklaşan sanatçı örnekleri incelenmiştir. Son bölümde ise tez süresince okunan kitaplar, görsel deneyimler, izlenen filmler ve sanat yapıtlarının bıraktığı etkiler, düşüncelerde şekillenerek, sözün, imgede yer bulmasına olanak sağlamıştır. Deliliğin/delinin politik ve toplumsal bağlamda ironik, alegorik ve metaforik anlatımları uygulama çalışmaları üzerinden açıklanmıştır. Ayrıca delilik; uygulama çalışmalarında biçim, içerik etkileşiminde deneyimlenmiş, konu; toplumsal, felsefi, sanatsal ve politik düzlemde plastik sanatlarda anlamlandırılmaya çalışılmıştır.