Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eğitim Programları Ve Öğretim Bilim Dalı, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2019
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: VOLKAN DURAN
Danışman: Yusuf Budak
Özet:Akıl yürütme insanlığın başlangıcından itibaren pratik veya kuramsal olarak birçok disiplinde farklı boyutlarda incelenmiş, insan olmanın ayrılmaz bir parçası olarak tartışmaların, araştırmaları merkezinde yer almış bir konudur. Hangi bilim dalı ve hangi konu olursa olsun kişinin en sonunda bir şekilde karşılaşacağı alanlardan birisi akıl yürütmedir. Bu bağlamda bu çalışmanın temel amacı, akıl yürütme stilleri, bilişsel çarpıtmaları ve eleştirel düşünme eğilimleri açısından, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi öğretmen adaylarının durumunu incelemek ve aday öğretmenlerin akıl yürütme stilleri, bilişsel çarpıtmaları ve eleştirel düşünme eğilimleri arasında ilişki olup olmadığını, ve çeşitli demografik değişkenlere göre farklılaşıp farklılaşmadığını belirlemektir. Öncelikle araştırmada veri toplama araçları geliştirmek üzere metodolojik çalışma yapılmıştır. Metodolojik araştırma, kuramsal araştırmalar, kuram veya model geliştirme, bir teoremi ispatlama, bir ölçe aracı geliştirme amacıyla yapılan araştırmalardır. Bu araştırmada “Akıl Yürütme Stilleri Ölçeği” ve “Bilişsel Çarpıtmalar Ölçeği” geçerlilik ve güvenirlik açısından incelenerek geliştirilmiştir. Ayrıca akıl yürütme stilleriyle ilgili bir model geliştirilererek bu path analizi (yol analiziyle) ile incelenmiş ve bunun demografik değişkenlere göre farklılaşıp farklılamadığı analiz edilmiştir. Araştırmada ölçekler geliştirildikten sonra nicel araştırma desenlerinden tarama modeline göre çalışma gerçekleştirilmiştir. Bu nedenle, ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. Bu doğrultuda, Eğitim Fakültesi öğretmen adaylarının akıl yürütme stilleri, bilişsel çarpıtmaları ve eleştirel düşünme eğilimlerinin arasındaki korelasyona bakılmıştır. Ayrıca bu değişkenlerin cinsiyet ve bölümlere göre farklılaşıp farklılaşmadığı incelenmiştir. Ayrıca katılımcılara, yarı yapılandırılmış açık uçlu akıl yürütme stilleri formu uygulanmış elde edilen cevaplar çeşitli değişkenler açısından kodlanarak istatisitksel olarak analiz edilmiştir. Sonuç olarak araştırmanın bulguları şu şekilde özetlenebilir: 1- Akıl Yürütme Stilleri ölçeğinin toplam puanlarının bilişsel çarpıtmaları arasında anlamlı bir ilişki bulunmamışken Akıl Yürütme Stilleri ve Eleştirel Düşünme vii Eğilimlerinin toplam puanları arasında negatif yönde ve anlamlı bir ilişki olduğu görülmüştür. 2- Metaforik tümdengelimsel akıl yürütmenin, emprik çıkarımsal akıl yürütmenin ve hipotetik çıkarımsal akıl yürütmenin, eleştirel düşünme eğilimlerinin bütün boyutlarıyla anlamlı negatif ve zayıf düzeyde bir ilişkisi olduğu bulunmuştur. Veriler analiz edildiğinde analojik tümevarımsal akıl yürütmenin, eleştirel düşünme eğilimlerinin bütün boyutlarıyla anlamlı negatif orta düzeye yakın bir ilişkisi olduğu bulunmuştur. 3- Bilişsel çarpıtmalarından duygu sömürüsü yanılgısının eleştirel düşünme eğilimlerinden üstbiliş, esneklik, sistematiklik ve açıkfikirlilik alt boyutlarıyla anlamlı fakat çok düşük düzey ilişkisi bulunmuşken, azim-sabır alt boyutuyla anlamlı bir ilişkisi bulunmamıştır. Bilişsel çarpıtmalardan yanlış sebep yanılgısının ve etki-tepki yanılgısının üstbiliş, esneklik, sistematiklik ve açıkfikirlili azim sabır alt boyutlarıyla anlamlı bir ilişkisi bulunamamıştır. Bilişsel çarpıtmalardan aceleci genelleme yanılgısının esneklik, sistematiklik ve açıkfikirlili azim sabır alt boyutlarıyla anlamlı bir ilişkisi bulunamamıştır, üstbilişle anlamlı fakat çok zayıf düzeyde ilişkisi bulunmuştur. 4- Akıl yürütme stillerinin alt boyutlarında da, emprik çıkarımsal, analojik tümevarımsal akıl yürütmenin bilişsel çarpıtmayla bir ilişkisi olmadığı, metaforik tümdengelimsel akıl yürütmenin duygu sömürüsü yanılgısı, hipotetik çıkarımsal akıl yürütmenin duygu sömürüsü ve aceleci genelleme yanılgısıyla negatif bir ilişkisi hariç diğer alt boyutlarla ilişkisi olmadığı bulunmuştur. 5- Hipotetik çıkarımın metaforik tümdengelim ve emprik çıkarımla korelasyonu çok zayıf düzeyde analojik-tümevarımla korelasyonu zayıf düzeyde, metaforik tümdegelimin emprik çıkarımla ilişkisi çok zayıf düzeyde, analojik tümevarımla ilişkisi zayıf düzeyde, emprik çıkarımın analojik-tümevarımla ilişkisi çok zayıf düzeyde bulunmuştur. 6- Bilişsel çarpıtmaların bütün alt boyutlarının birbirleriyle pozitif yönde anlamlı ve düşük düzeyde ilişkili olduğu bulunmuştur. 7- Mann-Whitney U testine göre akıl yürütme stilleri ölçeğinin alt boyutları toplam puanların karşılaştırılması sonucunda alt boyutların çoğunda cinsiyet açısından anlamlı bir farklılık bulunmadığı farklılığın sadece emprik çıkarım boyutunda olduğu görülmüştür. 8- Akıl yürütme stillerinin toplam puanlarında ve alt boyutlarında da bölümlere göre anlamlı farklılıklar olmadığı bulunmuştur. Bilişsel çarpıtmalar ölçeğinin toplam puanlarında ve alt boyutlarında da bölümlere göre anlamlı farklılıklar olmadığı bulunmuştur. Eleştirel düşünme eğilimlerinin alt boyutları yapılan Kruskal Wallis Testi sonucu bölümlere göre anlamlı fark göstermemektedir. 9- Akıl yürütme türü, Akıl yürütme biçimi, Akıl yürütme yönü ve kavram sıralaması arasında cinsiyete gore bir fark olup olmadığı incelendiğinde anlamlı bir fark olmadığı görüldüğü gibi bir korelasyonda olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. 10- “Hipotetik Çıkarımsal Akıl Yürütme”, “Analojik-Tümevarımsal Akıl Yürütme”, “Metaforik-Tümdengelimsel Akıl Yürütmeyi” “Emprik Çıkarımsal Akıl Yürütmeyi” olumlu yönde etkilediği bulunmuştur. Emprik Çıkarımsal Akıl Yürütmenin”, “Analojik-Tümevarımsal Akıl Yürütmeyi” olumlu olarak etkilemediği bulunmuştur. 11- “Hipotetik Çıkarımsal Akıl Yürütme”, “Emprik Çıkarımsal Akıl Yürütmeyi” olumlu yönde etkilediği, “Emprik Çıkarımsal Akıl Yürütme” “Analojikviii Tümevarımsal Akıl Yürütmeyi” olumlu olarak etkilemediği yönünde oluşturulan modelin cinsiyete göre farklılaştığı bulunmuştur. 12- “Hipotetik Çıkarımsal Akıl Yürütme”, “Emprik Çıkarımsal Akıl Yürütmeyi” olumlu yönde etkilediği, “Emprik Çıkarımsal Akıl Yürütme” “Analojik- Tümevarımsal Akıl Yürütmeyi” olumlu olarak etkilemediği yönünde oluşturulan modelin üniversitey girişte kullanılan Tükçe-Sosyal, Türkçe-Matematik, Tükçe Matematik ve Matematik-Fen puan türleri için farklılaşmadığı bulunmuştur. Sonuç olarak, sonuç akıl yürütme stilleri modelinin genel eğitimde ve öğretmen eğitiminde kullanılabilecek güvenilir ve geçerli bir model olarak ele alınabileceği söylenebilir. Ayrıca, çalışma bulguları öğretmen eğitiminde akıl yürütme becerileri, eleştirel düşünme becerileri eğitimine gereksinim olduğu imasını içermektedir. Öneri olarak, akıl yürütme stilleri, deneysel ve betimsel olarak farklı modeller ve farklı örneklemlerle ve farklı veri toplama araçlarıyla incelenebilir.