Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eğitim Yönetimi Bilim Dalı , Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2018
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: ONUR ERDOĞAN
Danışman: Ferudun Sezgin
Özet:
Bu araştırmanın amacı resmî ortaokullarda görev yapan okul yöneticileri ve öğretmenler tarafından yaşanan etik ikilemler ve nedenleri ile okul yöneticileri ve öğretmenlerin bu etik ikilemlerle baş etme stratejilerini belirlemektir. Bu amaç doğrultusunda çalışmada karma araştırma desenlerinden açıklayıcı desen benimsenmiştir. Araştırmanın nicel boyutu için evreni Ankara'nın Altındağ, Çankaya, Etimesgut, Gölbaşı, Keçiören, Mamak, Pursaklar, Sincan ve Yenimahalle ilçelerinde bulunan resmî ortaokullarda görev yapan okul müdürleri, müdür yardımcıları ve öğretmenler oluşturmuştur. Örneklemin belirlenmesinde tabakalı örnekleme yöntemi kullanılmış ve örneklemi 30 okul müdürü, 60 müdür yardımcısı ve 540 öğretmen oluşturmuştur. Araştırmanın nitel boyutunda katılımcıları belirlemek amacıyla amaçlı örnekleme yöntemlerinden ölçüt örnekleme ve maksimum çeşitlilik örneklemesi kullanılmıştır. Katılımcıları 10‟ar okul müdürü, müdür yardımcısı ve öğretmen oluşturmuştur. Araştırmanın nicel verileri araştırmacı tarafından geliştirilen “Okullarda Etik İkilem Ölçeği” aracılığıyla toplanmıştır. Nitel veriler ise yine araştırmacı tarafından geliştirilen yarı yapılandırılmış görüşme formu aracılığıyla toplanmıştır. Nicel verilerin çözümlenmesinde bağımsız gruplar için t-testi, Mann Whitney U-testi, tek yönlü varyans analizi ve Kruskal Wallis H-testi kullanılırken nitel verilerin çözümlenmesinde betimsel analiz kullanılmıştır. Araştırma sonuçları okul müdürlerinin, müdür yardımcılarının ve öğretmenlerin orta düzeyde etik ikilem yaşadıklarını ortaya koymuştur. Bununla birlikte sonuçlar öğretmenlerin davranışsal boyutta okul yöneticilerine göre daha yüksek düzeyde etik ikilem yaşadıklarına işaret ederken yaşanılan etik ikilem düzeyinin cinsiyete göre farklılaşmadığına işaret etmiştir. Ayrıca araştırma sonuçları orta yaş grubundaki öğretmenlerin daha yüksek düzeyde etik ikilem yaşadıklarını ortaya koyarken orta düzeyde kıdeme sahip olan müdür yardımcıları ile öğretmenlerin de daha yüksek düzeyde etik ikilem yaşadıklarını ortaya koymuştur. Okul yöneticilerinin ve öğretmenlerin yaşadıkları etik ikilem düzeyi görev yapılan okuldaki hizmet süresine göre farklılaşmamıştır. Araştırmanın nitel bulguları okul müdürlerinin davranışsal boyutta öğretmenlerin talepleri, velilerin talepleri, öğrenci disiplinin sağlanması, öğrencilerin talepleri ve öğretmenlerin öğrencilere karşı kırıcı davranışları; yapısal boyutta okula maddi finansman sağlama, okul kurallarının uygulanması ve okulun fiziksel imkânlarının iyileştirilmesi; politik boyutta üst yönetimin talep ve baskıları ve kamu bilgi edinme portalları; sistemsel boyutta merkezi sınavlar, yardımcı yayınlar, yasalar ve resmi yazılar, müfredat, öğretmenlerin nöbet görevi, okul müdürlerinin görevlendirilme sistemi ve mesleki gelişim olanaklarından kaynaklanan etik ikilemler yaşadıklarına işaret etmiştir. Bununla birlikte müdür yardımcıları davranışsal boyutta kişisel ilişkilerin sürdürülmesi, velilerin talepleri, öğretmenlerin talepleri ve öğrenci disiplinin sağlanması; yapısal boyutta okula maddi finansman sağlama, okul kurallarının uygulanması ve okul müdürü tarafından alınan kararlar; politik boyutta üst yönetimin talepleri ve kamu bilgi edinme portalları; sistemsel boyutta merkezi sınavlar, zümre toplantıları ve müfredattan kaynaklanan etik ikilemler yaşamaktadır. Öğretmenler ise davranışsal boyutta öğrenci başarısının değerlendirilmesi, öğretmenlere olumsuz davranışlarını bildirme, öğrenci disiplinin sağlanması, velilerin talepleri, öğrencilerin olumsuz davranışlarını velilere bildirme, öğrencilerin gizli bilgilerinin paylaşılması ve öğrencilerin hazırbulunuşluk düzeylerindeki farklılıklar; yapısal boyutta üst yönetimin aldığı kararlar, okula maddi finansman sağlama, okul yönetiminin tutarsız ve adaletsiz uygulamaları; politik boyutta üst yönetimin talepleri ve öğretmenler arasındaki gruplaşmalar; sistemsel boyutta hem not hem ders bakımından merkezi sınavlar, hem içerik hemde yoğunluk bakımından müfredat ve hizmetiçi eğitim ve lisansüstü eğitim bakımından mesleki gelişim olanaklarından kaynaklanan etik ikilemler yaşamaktadır. Sonuçlar okul müdürlerinin genel bağlamda etik ikilemlerin çözüm sürecinde sonuca dönük olarak çoğunlukla etik ikilemleri tam olarak çözdüklerine işaret ederken müdür yardımcılarının önem sırasına göre kısmen çözüm, tam çözüm ve devretme stratejilerini kullandıklarına işaret etmiştir. Öğretmenler ise genel bağlamda önem sırasına göre tam çözüm, kısmen çözüm ve kaçınma stratejilerini kullanmıştır. Etik ikilemlerin çözümünde sürece dönük olarak okul yöneticileri ve öğretmenler yaygın olarak diyalog ve görüş alma stratejisini kullanırken tek taraflı karar verme stratejisini de kullanmıştır. Araştırma sonucunda etik ikilemlerin önlenmesi ve etkin yönetimi bağlamında Milli Eğitim Bakanlığına, taşra teşkilatı ve okul yöneticilerine, öğretmenlere, velilere, öğrencilere ve araştırmacılara yönelik öneriler sunulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Etik, etik ikilem, örgüt kültürü, okul yöneticisi, öğretmen.