Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Türkçe Ve Sosyal Bilimler Eğitimi Anabilim Dalı , Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2019
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: FATİH ÖZTÜRK
Danışman: Cemil Cahit Yeşilbursa
Özet:
Araştırma, sosyal bilgiler öğretmen adaylarının vatandaşlık anlatılarını ve anlatılarla ilişkili deneyimlerini konu almaktadır. Araştırmanın amacı “ideal vatandaşlık” kavramının inşasını ve “ideal vatandaşlık” kavramına dönük deneyimleri sosyal bilgiler öğretmen adaylarının gözünden anlamaktır. Araştırmanın gerçekleştirilmesinde nitel araştırma yöntemlerinden anlatı sorgulaması deseni uygulanmıştır. Anlatı sorgulaması deneyimleri, anlamları ve öyküleri bireyin yaşamı süresince karşılaştığı kişi, olay ve çevre bağlamında mercek altına alan nitel araştırma desenidir. Anlatı (narrative), bir kişiyi veya olayı bütüncül bir biçimde betimlemek için kullanılan bir terim olarak anlaşılabilir. Anlatı çalışmalarında araştırmaya katılan kişinin deneyimleri, olayla ilgili yaşantıları bir bütünlük içinde incelenir ve ele alınır. Araştırmanın verileri 4 farklı devlet üniversitesinden toplanmıştır. Etik gerekçeler doğrultusunda araştırmadaki diğer gerçek isimler gibi üniversite isimleri de farklı isimlerle kodlanmıştır. Araştırmanın katılımcıları olan öğretmen adayları, tipik vaka örnekleme tekniği ile seçilmiştir. Tipik vaka örneklemine uygun katılımcı seçebilmesi için ilgili üniversitelerde tipik vakanın ortaya konulması gerekmiştir. İlgili üniversitelerde tipik vakanın ortaya konulması amacıyla araştırmanın yapıldığı üniversitelerin sosyal bilgiler öğretmenliği 3. ve 4. sınıf öğrencilerine Vatandaşlık Algısı Ölçeği, Aktif Vatandaşlık Ölçeği
vii
ve ideal vatandaşlık kavramına dair bakış açısını konu alan açık uçlu soru formu uygulanmıştır. Araştırmanın katılımcıları ilgili form ve ölçeklerin analizi sonucu ortaya çıkan verilere dayalı olarak çalışmaya davet edilmiştir. Araştırmanın yapıldığı çevrede gözlenen tipik vatandaşlık anlatısını yansıtan görüşler belirten 18 katılımcı araştırmaya davet edilmiştir. Sonuç olarak 15 öğretmen adayı araştırmaya katılmaya karar vermiştir. 4 farklı üniversiteden 15 öğretmen adayı ile en az 2 en fazla 3 görüşme yapılmıştır. Her bir görüşme en az 19 dakika en fazla 73 dakika sürmüştür. Veri toplama sürecinin sonucunda ortaya çıkan 500 sayfanın üzerinde doküman, anlatı analizine tabi tutulmuştur. Araştırmacı, vatandaşlık anlatısının nasıl olduğuna dönük (ilk) araştırma sorusu için problem-çözüm anlatı analizi (çevre, kişi, eylem, problem ve çözüm), deneyime dönük (ikinci) araştırma sorusu için bütüncül biçim analizi uygulamıştır. İlgili analizlerin kavramsal tanımları ve ayrıntıları yöntem bölümünde okuyucuyla paylaşılmıştır. Araştırma bulguları iki farklı ideal vatandaşlık anlatısının var olduğunu göstermiştir. Bunlar demokratik vatandaşlık anlatısı ve vatansever vatandaşlık anlatısıdır. Demokratik anlatıya göre demokrasi ülkemizde içselleştirilememiştir. İnsanların farklı fikirlere tahammülü bulunmamaktadır. Çünkü ülkemizde insanlar birbirine saygı duymamaktadır. Türkiye’de insanlar başka bir ifade tarzını, görüşü, inanç grubuna kabul etmeye gönüllü olmamaktadır. Ne var ki ülkemizde birçok farklılık bir arada yaşamaktadır. Fakat farklılıklar yok sayılmaktadır. Ülke birliğini tehlikeye atılmaktadır. Dolayısıyla bu anlatıya göre ideal vatandaş farklılıkları tanıyan, önemseyen, saygı duyan demokratik insandır. Vatansever anlatıya göre ise Türkiye zor bir coğrafyadadır. Dış devletler Türkiye hakkında yani bizim hakkımızda kötü şeyler düşünmektedir. Bu yüzden ideal vatandaşlar daha dikkatli davranmalıdır. Son yıllarda Türkiye toplumsal ve politik bakımdan zor durumdadır. Eskiden güçlü ve büyük bir devlet olduğumuz için bugün bulunduğumuz yeri daha iyi bir noktaya getirmeye çalışmamız gerekmektedir. Dolasıyla ideal vatandaşın devletin iyiliğini düşünerek duygu, düşünce ve eylemlerine çeki düzen vermesi gerekmektedir. Her bir katılımcının sadece bir vatandaşlık anlatısını öne sürmesi dikkat çekicidir. Örneğin bir öğretmen adayı demokratik vatandaşlık anlatısına ait öğelere sıklıkla vurgu yapmakta, vatansever anlatıyla ilgili öğelere nadiren değinmektedir. Araştırma sonuçları öğretmen adaylarının üniversite eğitimi süresince vatandaşlığa dair sınırlı sayıda deneyiminin olduğunu göstermektedir. Öğretmen adaylarının vatandaşlığa dair deneyimlerinin önemli bir bölümü lise yıllarına aittir. Öğretmen adayların vatandaş deneyimlerine ilişkin araştırma sorusuyla ilgili 4 farklı tema ortaya çıkmıştır. Bunlar (a) ders ve ders kapsamında girilen etkileşimlerin vatandaşlığa bakış açısını değiştirmesi, (b) üniversite eğitimi süresince farklı kültürlerle karşılaşmanın vatandaşlığa bakışını etkilemesi, (c) üniversite eğitiminin vatandaşlığa bakış açısına yeni bir unsur katmaması ve son olarak (d) üniversite eğitiminin kişisel deneyimlerle ilişkili olmamasıdır. Araştırmanın veri toplama sürecinde katılımcıların, ilgili herhangi bir soru olmamasına rağmen, mülteciler ve Sivil Toplum Kuruluşlarıyla (STK) ilgili görüş belirtme eğiliminde oldukları gözlenmiştir. Bunun üzerine araştırmacı ilgili konulara dönük soruları bütün katılımcılara yöneltmiştir. Bu yüzden çalışma, araştırma sorularında cevabı aranan sorulara ek olarak mülteciler ve STK’larla ilgili bulguları da içermektedir. İlgili ve ilginç diğer bir durum ise vatansever ve demokratik anlatı sahiplerinin konu mülteciler ve STK’lar olduğunda da anlatıların geneliyle uyumlu görüş belirtmeleri olmuştur. Bu durumlarda vatansever anlatı sahipleri vatan, şehitlik, güvenlik ekseninde buna karşın demokratik anlatı sahiplerinin insan hayatı, farklılık ve politik katılım ekseninde görüş belirttikleri gözlenmiştir. Araştırma sonuçları kapsamında uygulamaya ve araştırmaya dönük önerilerde bulunulmuştur.
Anahtar Kelimeler : Vatandaşlık Anlatısı, Sosyal Bilgiler Eğitimi, Öğretmen Eğitimi